Bulyoz pemfiqoid

Bulyoz pemfiqoid – yuxarı yaşlarda rastlanan dərinin xroniki autoimmun zədələnməsidir. Onun simptomları pemfiqusun simptomlarına bənzəyir. Bu zaman əl, ayaq və qarnın dərisində gərgin qovuqlar yaranır; patoloji ocaqlar, bir qayda olaraq, simmetrik yerləşir. Bulyoz pemfiqoid diaqnozu pasientin inspeksiyası, dərinin zədələnmiş nahiyəsindən götürülmüş materialın histoloji müayinəsi və immunoloji müayinənin köməyilə aparılır. Xəstəliyin müalicəsi qlükokortikoidlər və sitostatiklərlə immunosupressiv və sitostatik terapiyadan ibarətdir.

• Bulyoz pemfiqoidin səbəbləri
• Bulyoz pemfiqoidin simptomları
• Bulyoz pemfiqoidin diaqnostikası
• Bulyoz pemfiqoidin müalicəsi

Bulyoz pemfiqoid barədə ümumi məlumat

Bulyoz pemfiqoidi (parapemfiqus, heriatrik (qocaların) herpetik formalı dermatit) dərinin subepidermal qatının gərgin qovuqlar və digər patoloji dəyişikliklərinin əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunan xroniki residivləşən autoimmun xəstəlikdir. Bu patologiyda adi (vulqar) pemfiqusdan fərqli olaraq akantoliz baş vermir; epidermisdə qovuqların əmələ gəlməsi ikincili prosesdir. İlk dəfə Lever 1953-cü ildə bu məqama diqqət yetirmiş və bulyoz pemfiqoidi ayrıca nozoloji vahid kimi qiymətləndirmişdi. Buna qədər bütün qovuqcuqlu səpkiləri “pemfiqus” adı altında birləşdirirdilər. Patologiya əsasən 60 yaşdan yuxarı insanlarda aşkar olunur; lakin dermatologiyada uşaqlarda və yeniyetmələrdə bulyoz pemfiqoid inkişaf etmiş təxminən 100 kliniki hal qeydə alınıb. Xəstəliyin belə formaları infantil və yeniyetmələrin bulyoz pemfiqoidi adını almışdır.

Həmçinin bulyoz pemfiqoidlə bəzi onkoloji xəstəliklər arasında qarşılıqlı əlaqənin olması aşkar olunmuşdur. Bu isə patologiyaya paraneoplastik proses kimi baxmağa əsas verir. Sidik kisəsi, ağciyərlər və mədə xərçəngi fonunda inkişaf etmiş belə patologiyalı pasientlər aşkar olunub. Bəzi kliniki hallarda bulyoz pemfiqoid dərman preparatlarının (furosemid, kalium yodid, amoksisillin) qəbulu, dəri travması ilə təşviq oluna bilər. Xəstəliyin rastgəlmə tezliyi əhalinin təxminən 1-13 : 1 000 000 hissəsini təşkil edir. Bulyoz pemfiqoid riski yaş artıqca yüksəlir; hesab olunur ki, bu patologiya ilə xəstələnmə 90 yaşda 60 yaşla müqayisədə 300 dəfədən yüksəkdir.

Bulyoz pemfiqoidin səbəbləri

Hazırda bulyoz pemfiqoidin etiologiyası elmi diskusiyanın mövzusu olaraq qalır. Bu istiqamətdə aparılan tədqiqatlar patologiyanın səbəblərini aydınlaşdıran bəzi əsas hipotezləri formalaşdırmağa kömək etdi. Daha geniş yayılmış fikir ondan ibarətdir ki, autoimmun xəstəliklər əsas histouyğunlaşma kompleksinin dəyişilməsinə səbəb olan müəyyən mutasiyalar nəticəsində yaranır.  Bu özünü bulyoz pemfiqoidli xəstələr arasında MHC (əsas histouyğunlaşma kompleksi) DQB1 0301-in ikinci sinif allelərinə malik olanlarının sayının yüksəlməsi ilə qismən təsdiqləyir. Lakin bu günədək bu dəri xəstəliyi ilə birmənalı şəkildə əlaqəli olan mutasiya və ya başqa genetik pozulmalar aşkar olunmayıb.

Bulyoz pemfiqoidin patogenezində onun autoimmun təbiətli olmasını etibarlı şəkildə təsdiqləyən bəzi səbəblər daha yaxşı öyrənilmişdir. İmmun sistemin hücumu üçün əsas obyekt epidermisin iki zülalıdır. Bunlardan biri transmembran proteinlər olan BP180-dir, onlar hazırda kollagenin 17-ci tipi ilə asossiasiya olunur. Bulyoz pemfiqoidin inkişafında iştirak edən ikinci antigen – BP230 epidermis hüceyrələrinin sitoplazmasında yerləşir və, ehtimal ki, plakinlər qrupuna aid olunur. Bu iki zülal öz funksiyalarına görə bir-birilə əlaqəlidir. Onlar yarımdesmosomların formalaşmasında iştirak edir və çoxqatlı epitelin normal strukturunu dəstəkləyirlər.

Bulyoz pemfiqoidli bütün xəstələrin qan serumunda BP180 və BP230 autoantigenləri ilə birləşmə qabiliyyətinə malik G sinfi antitellər aşkar olunur. Onların təzahürü orqanizmdə epitelin hüceyrələrinin yuxarıda qeyd olunmuş zülallarına qarşı autoreaktiv T-limfositlərin inkişafı ilə əlaqəlidir. Т-limfositlər B-limfositləri aktivləşdirməklə antitellərin yaranmasına gətirib çıxaran hüceyrə immun cavabına cavabdehdir. Dəri və selikli qişaların öz zülallarına qarşı antitellər və birləmiş T-limfositlər patoloji ocağa digər immunokompetent hüceyrələr, başlıca olaraq neytrofillər və eozinofilləri cəlb edən komplement sistemini aktivləşdirir. Bulyoz pemfiqoidli bəzi xəstələrdə xəstəliyin patogenezində labrositlərin (tosqun hüceyrələr) əhəmiyyətli dərəcədə iştirakı aşkarlanır.

İlk növbədə epidermisin bazal qatında yarımdesmosomlar zədələnir, hüceyrə çıxıntıları arasında çoxsaylı vakuollar əmələ gəlir. Onların öz aralarında birləşməsi içərisi eksudatla dolu subepidermal qovuqların yaranmasına gətirib çıxarır. Bu qovuqlar hüceyrəarası əlaqələri saxlanmış, dəyişilməmiş epidermislə örtülür. Lakin o sonra nekrozlaşır, bazal qatın regenerasiyası isə qovuğun dibinin yeni yaranmış hüceyrələrlə örtülməsinə gətirib çıxarır və ocaq epidermanın daxilində qalır. Beləliklə, bulyoz pemfiqoid bu mərhələdə adi (vulqar) pemfiqusa çox oxşayır. Qovuqların inkişafında fərq ondan ibarətdir ki, burada onlar akantoliz nəticəsində deyil, bazal qatın hüceyrələri arasında körpülərin zədələnməsi hesabına inkişaf edir, bu zədələnmələr sonralar regenerasiya olunur.

Müxtəlif xəstələrdə bulyoz pemfiqoid zamanı iltihabi proseslər müxtəlif təzahür edir. Lakin əlamətlər ən azı minimal limfositli, neytrofilli və eozinofilli dəri infiltrasiyası şəklində həmişə mövcud olur. Ocaqlar zəif iltihab olduqda perivaskulyar yerləşə və güclü iltihabi proseslər zamanı isə bəzən bulyoz pemfiqoidi müşayiət edən dərinin bütün qalınlığını əhatə edə bilər.

Bulyoz pemfiqoidin simptomları

Əksər hallarda xəstəliyin ilk təzahürləri 60 yaşdan yuxarı insanlarda meydana çıxır. Qovuqcuqlar əmələ gələnədək (qovuqcuqönü mərhələ) bulyoz pemfiqoidin simptomları zəif və xəstəlik üçün qeyri-spesifik büruzə verir. Pasientlər əllər, ayaqlar və ya qarnın aşağı nahiyəsinin dərisində lokalizasiya olunmuş müxtəlif intensivlikli qaşınmadan şikayətlənirlər. Bəzən dəridə qızartı, az miqdarda eritematoz səpkilər müşahidə oluna bilər. Zədələnmiş nahiyələrdə tədricən yarımdairəvi formada, diametri 1-3 sm olan gərgin qovuqlar formalaşır. Bulyoz pemfiqoid kliniki hallarının təxm. 1/3-ində ağzın və uşaqlıq yolunun selikli qişasının eroziyaları formalaşır. Qovuqların epidermisdən ibarət “qapağı” kifayət qədər davamlıdır. Buna görə də bu törəmə müəyyən travmalara dayanıqlıdır.   Bulyoz pemfiqoiddə qovuqların tərkibi ciddi xarakter daşıyır, lakin bəzi hallarda hemorragik və ya irinli ola bilər.

Dəri səthində qovuqlar açıldıqdan sonra yerində qırmızı rəngli, zərif və nəm səthli eroziya qalır. Epidermisin bərpası kifayət qədər sürətli baş verir, sağalmadan sonra az nəzərə çarpan izlər qalır. Bulyoz pemfiqoid zamanı qovuqlardan başqa tez-tez müxtəlif ölçülü və intensivlikli urtikar səpkilər də inkişaf edir. Xəstələrdə dəri qaşınması və səpkilərdən başqa hərarət, iştahasızlıq, arıqlama müşahidə oluna bilər. Bu simptomlar xüsusilə orqanizmi zəifləmiş və tükənmiş insanlarda rastlanır; bu zaman bulyoz pemfiqoid hətta letal sonlanmanın səbəbi ola bilər. Xəstəlik uzunmüddətli və xroniki gedişli olur; simptomları və dəri təzahürləri zəifləyə və tədricən yenidən aktivləşə bilər. Bulyoz pemfiqoidin effektiv müalicə metodları hazırlanana qədər məlum olunmuşdur ki, kliniki halların 15-30%-ində öz-özünə sağalma başlaya bilər.

Bulyoz pemfiqoidin diaqnostikası

Bulyoz pemfiqoidin müayinəsi həkim-dermatoloqun inspeksiyası, immunoloji analizlər və patoloji ocaqların toxumalarının histoloji quruluşunun öyrənilməsinə əsasən aparılır. İnspeksiya zamanı patologiyanın inkişaf mərhələsindən asılı olaraq eritematoz səpkilər, simmetrik yerləşmiş qovuqcuqlar, müxtəlik intensivlikli urtikar səpkilər, sağalan, bəzən   qabıqla örtülmüş eroziyalar müşahidə olunur. Qanın ümumi analizi bulyoz pemfiqoidli kliniki halların təxminən yarısında  mülayim eozinofiliya, bəzən leykositoz göstərir.  Həmçinin periferik qanda immunopresipitasiya reaksiyasının köməyilə BP180 və BP230 antigenləri ilə birləşmə qabiliyyətinə malik IgG təyin oluna bilər.

Bulyoz pemfiqoidin histoloji müayinəsi sadə işıq mikroskopiyası və immunoflüressent mikroskopiyadan ibarətdir. Mikroskop altında baxış zamanı qovuqcuqların əmələ gəlməsinin müxtəlif mərhələlərində epidermal yarıq, sonra intraepidermala keçən subepidermal qovuqcuqlar aşkar oluna bilər. Patoloji ocaqlı derma kəskin ödemli ola;  əsasən limfosit, eozinofil və neytrofillərdən ibarət leykositar infiltrasiya müxtəlif şəkildə özünü göstərə bilər. İmmunoflürossent mikroskopiya IgG sinfinin immunoqlobulinlərinin və komplement fraksiyalarının (daha çox С3) epidermisin membranı boyunca toplanmasını aşkarlayır. Bulyoz pemfiqoid zamanı bu molekullar bazal membranın əsasən xarici tərəfində toplanır. Differensial diaqnostika adi pemfiqus, çoxformalı eksudativ eritema və bulyoz epidermolizlə aparılmalıdır.

Bulyoz pemfiqoidin müalicəsi

Bulyoz pemfiqoidin müalicəsində ilk növbədə istifadə olunan preparatlar qlükokortikosteroidlər – prednizolon, metilprednizolon və s.dir. Müalicə uzunmüddətlidir, terapiya yüksək dozalı steroidlərlə başlanır və doza 6-9 ay ərzində tədricən azaldılır.  Bulyoz pemfiqoidli xəstələrin çoxu yaşlı insanlar olduğundan yan təsirlər səbəbindən qlükokortikoidlərlə tam müalicənin aparılması mümkün deyil. Belə vəziyyətlərdə müalicə per os (daxilə) azaldılmış dozalı steroidlər və yerli steroid tərkibli məlhəmlərin istifadəsilə aparılır.

İmmunosupressiv preparatlarla – məs., tsiklosporinlə bulyoz pemfiqoidin müalicəsi heç də pis effekt vermir. Analoji olaraq sitostatiklər – metotreksat, tsiklofosfamid təyin olunur. İkiqat filtrasiyalı plazmaferez bulyoz pemfiqoidin müalicəsinin effektivliyini yüksəldir və sağalmanı xeyli sürətləndirir. Xaricə qlükokortikosteroid tərkibli məlhəmlərdən başqa ikincili infeksiyalarla ağırlaşmaların profilkatikası məqsədilə antiseptiklər (məs., anilin boyası) istifadə olunur. Lakin istənilən halda bu xəstəliyin müalicəsi uzunmüddətlidir və  1,5 ildən az olmayaraq davam edir, hətta bəzən xəstələrin 15-20%-ində sonralar residivlər əmələ gəlir.

Bulyoz pemfiqoidin proqnozu və profilaktikası

Klassik bulyoz pemfiqoidin proqnozu əksər hallarda müəyyənləşdirilmir. Bu, xəstəliyin xroniki və çətin proqnozlaşdırılan xarakterə sahib olması, əksər yaşlı xəstələrdə isə yanaşı gedən xəstəliklərlə əlaqəsi ilə izah olunur. Bulyoz pemfiqoiddən ölümün erkən, yüksək qiymətləndirilməsi (10-40%) hazırda bir qədər yanlış hesab olunur. Çünki statistika aparılan zaman yaş həddi, digər xəstəliklər və faktorlar nəzərə alınmayıb. Bu patologiyanın uşaqlarda və yeniyetmələrdə rastlanan formaları əksər hallarda uğurla müalicə olunur. Bulyoz pemfiqoiddən əziyyət çəkən və ya uğurlu müalicə almış insanlara dərini zədələyici faktorların – UBŞ, yüksək və ya aşağı temperatur, mexaniki travmaların təsirindən qorunmaq tövsiyə olunur. Bu xəstəliyin residivlərinin inkişafını təşviq edə bilər.