Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyaları
Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyaları – daxili və xarici cinsiyyət orqanlarının forma, ölçü, lokalizasiya, say, simmetriklik və ya nisbətinin dəyişilməsidir. Yaranma səbəblərinə irsiyyət, intoksikasiyalar, infeksion xəstəliklər, erkən və gecikmiş hestozlar, hormonal pozğunluqlar, peşə zərərləri, stress, keyfiyyətsiz qidalanma və pis ekologiya şəraiti aiddir. Diaqnoz şikayətlər, anamnez, xarici müayinə, ginekoloji və instrumental müayinələrin nəticələrinə əsasən qoyulur. Müalicə üsulu inkişaf qüsurunun xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq seçilir.
- Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarının təsnifatı
- Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarının yaranma səbəbləri
- Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarının formaları
Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyaları barədə ümumi məlumat
Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyaları – cinsiyyət orqanlarının anatomik quruluşunun bətndaxili inkişaf dövründə yaranan pozğunluqlarıdır. Adətən funksional pozulmalarla müşayiət olunur. Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyaları anadangəlmə qüsurların ümumi sayının 2-4% -ni təşkil edir. 40% -dan çox hallarda sidikçıxarıcı sistemin anomaliyaları ilə müştərək şəkildə rast gəlinir. Xəstələrdə həmçinin mədə-bağırsaq traktının aşağı şöbələrinin inkişaf qüsurları, anadangəlmə ürək qüsurları və sümük-əzələ sisteminin anomaliyaları müşahidə olunur.
Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarının digər anadangəlmə qüsurlarla müştərəkliyi bu patologiyalı xəstələrin hərtərəfli yoxlanılmasına əsas verir. Xarici cinsiyyət orqanlarının anadangəlmə qüsurları adətən doğuş zamanı müəyyənləşdirilir. Daxili cinsiyyət orqanlarının anomaliyaları menarxe dövründə, planlı ginekoloji müayinə zamanı, reproduktiv sistemin funksiyalarının pozulması səbəbilə (məsələn, sonsuzluq) və ya hestasiya dövründə ginekoloqa mürəciət zamanı aşkar olunur.
Müalicə ginekologiya sahəsinin mütəxəssisləri tərəfindən həyata keçirilir.
Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarının təsnifatı
Anatomik xüsusiyyətlərə əsasən qadın reproduktiv sisteminin anadangəlmə qüsurları aşagıdakı tiplərə bölünür:
- Orqanın olmaması: tam yoxluğu-ageneziya, hissəvi– aplaziya.
- Boşluğun pozulmaları: tam bitişmə və ya inkişafdan qalma – atreziya, daralma – stenoz.
- Ölçülərin dəyişilməsi: kiçilmə – hipoplaziya, böyümə-hiperplaziya.
Bütöv orqan və ya onun hissələrinin sayının artması multiplikasiya adlanır. Orqanların ikiləşməsi tez-tez müşahidə olunan patologiyalardan hesab olunur. Müxtəlif orqanların vahid anatomik struktur əmələ gətirməsi nəticəsində yaranan qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyaları birləşmə sayılır. Orqanın qeyri-adi lokalizasiyası ektopiya adlanır. Ağırlıq dərəcəsinə görə qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarının 3 tipi ayırd edilir: I- yüngül. Cinsiyyət orqanlarının funksiyalarına təsir göstərmir. II- orta ağırlıq dərəcəli. Reproduktiv sistemin fəaliyyətinə müəyyən dərəcədə təsir göstərir, lakin doğuş fəaliyyətinə heç bir maneə törətmir. III – ağır. Kobud pozğunluqlar və müalicə olunmayan sonsuzluqla müşayiət olunur.
Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarının səbəbləri
Bu patologiya xarici və daxili teratogen amillərin təsirindən inkişaf edir. Daxili amillərə ana orqanizminin patoloji vəziyyətləri və genetik pozğunluqlar aiddir. Bunlarla yanaşı müxtəlif mutasiyalar və naməlum etiologiyalı irsi amilləri də qeyd etmək olar. Xəstənin qohumlarında inkişaf qüsurları, sonsuzluq, çoxsaylı düşüklər, və yenidoğulmuş körpə ölümünün yüksək olması hallarına rast gəlinir.
Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarını törədən daxili amillər sırasına həmçinin somatik və endokrin pozğunluqlar aiddir. Bəzi mütəxəssislər öz tədqiqatlarında yaşı 35-dən yuxarı olan valideynləri qeyd edirlər. Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarının inkişafına səbəb olan xarici amillərə narkomaniya, alkoqolizm, bir sıra dərman preparatlarının qəbulu, keyfiyyətsiz qidalanma, bakterial və virus infeksiyaları (xüsusən hestasiyanın I trimestrində), peşə zərərləri, məişət zəhərlənmələri, əlverişsiz ekoloji şərait, ionlaşdırıcı şüalanma, müharibə zonasında olmaq və s. aiddir.
Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarının birbaşa səbəbi orqanogenezin pozğunluğudur. Daha kobud qüsurlar hestasiyanın erkən dövrlərində əlverişsiz təsirlərin nəticəsində yaranır. Qoşa müller axarlarının təməli hestasiyanın ilk ayında qoyulur. Əvvəl onlar ip şəklində olur, 2-ci ayda isə kanala transformasiya olunurlar. Sonradan bu kanalların aşağı və orta hissəsi birləşir, orta hissəsində uşaqlığın, aşağı hissəsindən isə uşaqlıq yolunun rüşeymi inkişaf edir. 4- 5 –ci aylarda uşaqlığın cismi və boynunun sərhədləri formalaşır.
Fallopiya boruları 8-10-cü həftədə Müller axarlarının birləşməyən yuxarı hissəsindən yaranır. Boruların formalaşması 16-ci həftədə başa çatır. Qızlıq pərdəsi birləşmiş axarlarının aşağı hissəsindən əmələ gəlir. Xarici cinsiyyət orqanları dəri örtükləri və sidik-cinsiyyət cibindən (kloakanın ön hissəsi) yaranır. Onların differensiyalaşması hestasiyanın 17-18-ci həftəsində həyata keçir. Uşaqlıq yolunun formalaşması 8-ci həftədə başlayır, onun sürətli inkişafı 19-cü həftəyə təsadüf edir.
Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarının formaları
Xarici cinsiyyət orqanlarının anomaliyaları
Klitorun inkişaf qüsuru aqneziya, hipoplaziya və hipertrofiya şəklində təzahür edə bilər. İlk 2 qüsur qadın cinsiyyət orqanlarının çox nadir anomaliyalarından sayılır. Klitorun hipertrofiyası anadangəlmə adrenogenital sindrom (böyrəküstü vəzin anadangəlmə hiperplaziyası) zamanı müşahidə edilir. İfadəli hipertrofiya cərrahi korreksiyaya birbaşa göstəriş sayılır.
Xarici cinsiyyət orqanlarının anomaliyaları bir qayda olaraq çoxsaylı inkişaf qüsurlarının tərkibində aşkarlanır, düz bağırsaq və sidikçıxarıcı sistemin aşağı şöbələrinin anadangəlmə qüsurları ilə müştərək şəkildə rast gəlinir, bu da sadalanan orqanların ümumi kolakadan formalaşması ilə izah olunur. Həmçinin boyük cinsiyyət dodaqlarının hipoplaziyası və ya anusun bitişməsi ilə birgə müşahidə olunan və ya olunmayan uşaqlıq yolunun bitişməsi kimi qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarına da rast gəlmək olar. Bundan əlavə rektovestibulyar və rektovaginal fistulalar da müşahidə edilir. Müalicə cərrahi yolla – cinsiyyət dodaqları, uşaqlıq yolunun plastikası, fistulanın kəsilməsiylə aparılır.
Qızlıq pərdəsi və uşaqlıq yolunun anomaliyaları
Qızlıq pərdəsinin atreziyası qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarının geniş yayılmış formalarından sayılır. Bəzən uşaq yaşlarında iltihab fonunda yaranır. Diaqnoz menarxe başlandıqdan sonra, qanın xaricə tökülməsi mümkün olmadıqda onun uşaqlıq yolunda toplanması zamanı müəyyən olunur. Tutmaşəkilli ağrılarla müşayiət olunur. Qonşu orqanların sıxılması zamanı ağrı daimi xarakter alır. Qadın cinsiyyət orqanlarının bu anomaliyasından əziyyət çəkən xəstənin xarici müayinəsi zamanı himenin qabarıq olması aşkar olunur. Qızlıq pərdəsinin rəngi tünd və göy çalarlı olur, bu da qanın sezilməsi ilə izah olunur. Müalicə: himenin çərtilməsi, qanın xaric edilməsi, təkrar bitişmənin qarşısını almaq məqsədilə kəsilmiş kənarlara tikişlərin qoyulması.
Uşaqlıq yolunun aplaziyası – qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarının geniş yayılmış daha bir növüdür. Bu patologiyaya anadangəlmə qüsurlar, yumurtalıqlar, uşaqlıq və fallop borularının inkişafdan qalması ilə birgə rast gəlmək olar. Uşaqlıq yolunun aplaziyası reproduktiv sistemin digər şöbələrinin vəziyyətindən asılı olaraq həqiqi və ya yalançı (aybaşı baş verdikdə) amenoreya ilə müşayiət oluna bilər. Anomaliyanın müalicəsi cərrahi yolla- uşaqlıq yolunun bujlanması, dəri loskutu, çanaq peritonu və ya yoğun bağırsaqdan istifadə etməklə plastika aparılır.
Uşaqlıq yolunun atreziyası adətən doğulduqdan sonra inkişaf edir, lakin bətndaxili inkişaf dövründə iltihab nəticəsində də yarana bilər. Müalicə aplaziyanın müalicəsi ilə eynidir. Qadın cinsiyyət orqanlarının daha bir anomaliyasına uşaqlıq yolunun anadangəlmə arakəsməsi aiddir. Onun uzunluq və qalınlığı fərqli, arakəsməsi isə tam və ya natamam ola bilər. Bəzi hallarda iki uşaqlıq yolu müşahidə olunur, patologiyaya uşaqlığın hissəvi və tam duplikasiyası ilə müştərək halda rast gəlinir. Doğuş prosesinə maneə yaradan hissəvi arakəsmələrin kəsilməsi məsləhət görülür. Digər hallarda müalicə üsulu qadın cinsiyyət orqanlarının digər anomaliyaları nəzərə alınaraq təyin edilir.
Uşaqlığın anomaliyaları
Uşaqlığın inkişaf anomaliyaları qadın cinsiyyət orqanlarının ən geniş yayılmış anomaliyaları sayılır. Əsasən uşaqlığın hipoplaziyası ilə birgə rast gəlinir. Uşaqlıq cismi və boynunun bir-birinə olan nisbəti saxlanılmaqla ölçülərinin kiçilməsi və ya uşaqlıq boynunun uzanması ilə uşaqlıq cisminin kiçilməsi halları mümkündür. Hiperantefleksiya (uşaqlığın önə əyriliyi) və ya hiperretrofleksiya (uşaqlığın arxaya əyilməsi) ilə müştərək şəkildə inkişaf edə bilər. Qadın cinsiyyət orqanlarının bu anomaliyası amenoreya və ya alqodismenoreya ilə müşayiət olunur. Müalicə taktikası hipoplaziyanın dərəcəsindən asılı olaraq seçilir. Alqodismenoreya zamanı ağrı hissi adətən uşaqlığın vəziyyəti düzləndirildikdən sonra azalır.
Qadın cinsiyyət orqanlarının müller kanallarının bitişməsinin pozulması nəticəsində yaranan anomaliyalarına uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsi aiddir. Tam ikiləşmə nadir patologiya sayılır. Çox hallarda hissəvi ikiləşmə: uşaqlığın xarici divarlarının bitişməsi, uşaqlıq və uşaqlıq yolunun birtərəfli inkişafı, rudimentar – atreziyaya uğramış 2 uşaqlıq və ya 1 uşaqlığın aplaziyalı uşaqlıq yolu, həmçinin ikibuynuzlu uşaqlığın müxtəlif variantları müşahidə olunur. İkibuynuzlu uşaqlıq müller kanallarının orta hissəsinin hissəvi birləşməsi nəticəsində yaranır.
Uşaqlıq boşluğunun tam və ya hissəvi bölünməsi qadın cinsiyyət orqanlarının bu anomaliyasının müxtəlif variantlarının yaranmasına şərait yaradır. Uşaqlıq yolunun ikiləşməsi müşahidə olunmur. Patologiya zamanı uşaqlığın cismi ilə boynu ayrılmış, uşaqlıq boynu normal, amma uşaqlıq cismi ayrı, tam və ya natamam arakəsməli uşaqlıq və ya dib nahiyəsindən bölünən yəhərəbənzər uşaqlıq aşkarlana bilər. Bundan əlavə, boşluğu olmayan ikibuynuzlu uşaqlıq halları da qeyd olunur. Qadın cinsiyyət orqanlarının bu anomaliyasında uşaqlığın yerində normal və arakəsmə ilə ayrılmış uşaqlıq yolu ilə birləşən iki qalın ip aşkar olunur.
Təkbuynuzlu uşaqlıq müller kanallarından birinin inkişafdan qalması nəticəsində inkişaf edir. Uşaqlığın inkişafdan qalmış digər hissəsi boşluqsuz rudimentar buynuz və ya uşaqlıq boşluğu ilə birləşən və ya birləşməyən boşluqlu buynuzdan ibarətdir. Əsas boşluqla birləşmə olmadıqda buynuzda aybaşı qanı toplanır.
Qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarının müalicə metodu hər bir xəstə üçün fərdi olaraq seçilir. Cüt orqanların birinin tam ikiləşməsi və ya kifayət qədər inkişafı zamanı müalicə tələb olunmur. Uşaqlıq yolu olmayan uşaqlıqda qan toplanması və ya uşaqlıq ilə birləşməyən rudimentar buynuz zamanı cərrahi əməliyyat aparılmalıdır. Hematometranın ağır halları uşaqlığın xaric edilməsinə (histerektomiya) birbaşa göstəriş sayılır. Rudimentar buynuzda hamiləlik uşaqlıqdan kənar hamiləlik sayılır və cərrahi yolla aradan qaldırılır.
Qadın cinsiyyət orqanlarının hamiləliyin gedişinə mane olan anomaliyalarında metroplastika yerinə yetirilir. Əgər uşaqlığın vəziyyəti ilə əlaqədar hamiləliyin sona çatdırılması mümkün deyilsə və tez-tez düşük halları qeyd edilirsə surroqat analıq varıantının seçilməsi məsləhətdir. Bu hallarda xəstənin yumurta hüceyrəsinin həyat yoldaşının sperması və ya donor sperması ilə süni mayalanması (IMSI və ya ICSI) həyata keçirilir. Embrioloji mərhələ başa çatdıqdan sonra embrion xüsusi olaraq seçilmiş surroqat ananın uşaqlığına yeridilir. Xəstədə irsi xarakter daşıya bilən anomaliyaların olduğunu nəzərə alaraq embrionun uşaqlığa yeridilməsindən əvvəl onun preimplantar diaqnostikası aparılır.
Yumurtalıqların və uşaqlıq borularının anomaliyaları
Uşaqlıq borularının geniş yayılmış anomaliyalarına anadangəlmə keçməzlik və borunun inkişafdan qalmasının müxtəlif variantları aiddir. Bu anomaliyalar adətən infantilizmin digər əlamətləri ilə müşayiət olunur. Uşaqlıqdan kənar hamiləliyin yaranma riskini artıran assimmetrik fallopiya boruları qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyalarının bir forması hesab olunur. Nadir hallarda aplaziya, boruların tam ikiləşməsi, boru keçiriciliyinin pozulması və borularda əlavə dəliyin olması hallarına rast gəlinir.
Yumurtalıqların anomaliyaları adətən xromosom pozğunluqlar nəticəsində yaranır, digər orqan və sistemlərin anadangəlmə qüsurları və fəaliyyət pozğunluqları ilə müştərək şəkildə rast gəlinir. Yumurtalıqların disgeneziyası Şereşevski –Terner və Klaynfelter sindromları zamanı müşahidə olunur. Bir və ya hər iki qonadın ageneziyası və yumurtalıqların tam ikiləşməsi qadın cinsiyyət orqanlarının çox nadir anomaliyalarına aid edilir. Yumurtalıqların hipoplaziyası adətən reproduktiv sistemin digər şöbələrinin inkişafdan qalması ilə müşayiət olunur. Yumurtalıqların ektopiyası və əsas orqana yapışan əlavə qonadların yaranması hallarına da rast gəlmək mümkündür.
Anomal uşaqlıq borusunda hamiləyin inkişafı təcili tubektomiyaya göstəriş hesab olunur. Normal fəaliyyətə malik yumurtalıq və anomal borular zamanı follikulun punksiyası yolu ilə götürülən yumurta hüceyrənin ekstrakorporal mayalanma yolu ilə hamiləlik mümkündür. Yumurtalıqların anomaliyaları hallarında donor yumurta hüceyrə mayalandırılmaqla və ya xəstənin uşaqlığına donor embrion yeritməklə reproduktiv texnologiyadan istifadə etmək olar.
