Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsi
Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsi – cinsiyyət orqanlarının anadangəlmə quruluş anomaliyasıdır. Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsinin klinikası qüsurun anatomik formasından asılıdır; alqodismenoreya, hematokolpos, hematometranın formalaşması, sonsuzluq, düşüklərlə müşayiət oluna və ya simptomsuz gedə bilər. Uşaqlığın ikiləşməsi ginekoloji müayinə, USM, MRT, histeroskopiya, laparoskopiyanın köməyilə aşkarlanır. Uşaqlığın ikiləşməsinin cərrahi müalicə üsulu anatomo-funksional dəyişikliklərin xarakterindən asılıdır.
- Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsinin formalarının təsnifatı
- Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsinin əlamətləri
- Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsinin diaqnostikası
- Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsinin müalicəsi
Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsi barədə ümumi məlumat
Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsi bətndaxili inkişaf prosesində cüt müller kanallarının natamam birləşməsi nəticəsində inkişaf edən dizembriogenetik pozğunluqdur. Hamiləlik dövründə teratogen amillərin təsiri müller axacaqlarının sorulmasına mane olmaqla, uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsinin müxtəlif formalarının yaranmasına gətirib çıxara bilər. Qüsurun inkişafının risk amillərinə hestasiyanın əsasən 8-16-cı həftələrində hamiləlinin zərərli vərdişləri və ya peşə zərərləri, virus infeksiyaları (qrip, məxmərək, toksoplazmoz), toksiki dərman preparatlarının dölə təsiri aid edilir.
Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsinin təsnifatı
Ginekologiyada qüsurun ən ifadəli forması uşaqlıq və uşaqlıq yolunun tam ikiləşməsi hesab olunur. Belə hallarda pasiyentlərdə iki izoləolunmuş uşaqlıq qeydə olunur, onların hər birindən ayri-ayrılıqda uşaqlıq borusu, uşaqlıq boynu, uşaqlıq yolu ayrılır. Hər iki uşaqlıq və uşaqlıq yolu bir-birindən sidik kisəsi və düz bağırsaqla ayrıla və yaxud divarları sıx birləşə bilər. Hər iki hissə anatomik və funksional cəhətdən tam və ya tərəflərdən biri zəif inkişaf edir.
Bəzən qüsurun uşaqlığın (cismi və boynunun) ikiləşməsi, uşaqlıq yolunun isə tək olması ilə səciyyələnən formaları müşahidə edilir. Yalnız uşaqlıq cisminin ikiləşdiyi, ümumi uşaqlıq boynu və uşaqlıq yolunun olduğu hallarda ikibuynuzlu uşaqlıq, yəhərəbənzər uşaqlıq, uşaqlıqdaxili arakəsmə, rudiment buynuzlu uşaqlığa rast gəlinir. Embrional axacaqların birləşməməsi və aplaziyası eyni zamanda baş verdikdə uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsi aşağıdakı qüsurlarla müştərək şəkildə rast gəlinir:
- Uşaqlıq yollarından birinin hissəvi (natamam) aplaziyası
- Hər iki uşaqlıq yolunun hissəvi (natamam) aplaziyası
- Hər iki uşaqlıq yolunun tam aplaziyası
- Bütün axacağın birtərəfli total aplaziyası (təkbuynuzlu uşaqlıq).
Əksər hallarda uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsi sidik-ifrazat sisteminin digər anomaliyaları ilə birgə qeydə alınır. Xüsusilə uşaqlıq yollarından birinin hissəvi aplaziyası ilə uşaqlığın ikiləşməsi hər zaman qüsur aşkarlanan tərəfdə böyrəyin aplaziyası ilə müşayiət edilir. Çox vaxt ikiləşmiş uşaqlığı olan pasiyentlərdə qızlıq pərdəsinin atreziyası izlənilir.
Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsinin əlamətləri
İkiləşmiş uşaqlıq və uşaqlıq yolunun olması heç bir klinik əlamətlə özünü büruzə verməyərək, planlı ginekoloji baxış, USM və ya cərrahi müdaxilə zamanı təsadüfən aşkarla bilər. Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun tam ikiləşməsinin vaginal boşluqlardan birinin aplaziya və ya atreziyası ilə birgə rast gəlindiyi hallarda ilk aybaşıdan 3-6 ay sonra hematokolpos, hematometra, hematosalpinksin klinik şəkli inkişaf edir, simptomatika qarnın aşağı hissəsində spazmolitik və analgetik preparatlarla aradan qalxmayan güclü ağrılarla xarakterizə olunur. Yəhərəbənzər uşaqlıq və uşaqlıqdaxili arakəsmələr zamanı yeniyetmə dövründə klinik əlamətlər qeydə alınmır.
Uşaqlıq yollarının arakəsməsində fistula yolu olduqda aybaşı qanının bir hissəsi tam inkişaf etmiş uşaqlıq yolundan axa bilər. İkincili infeksiya qoşulduqda adətən piokolpos, piometra, piosalpinks formalaşır. Uşaqlıq yollarının arakəsməsində fistula dəliyinin olduğu pasiyentlərdə cinsi yollardan daima axan qanlı və ya irinli ifrazatlar müəyyən edilir.
Uşaqlığın ikiləşməsinin yumurtalıqların hipofunksiyası ilə müştərəkliyi alqodismenoreya, amenoreya, sonsuzluqla müşayiət oluna bilər. Bir və ya hər 2 uşaqlıq boşluğu tam inkişaf etdikdə hamiləlik mümkündür, lakin hestasiya dövrü adətən spontan düşük və vaxtından əvvəl doğuş riski ilə gedir. Uşaqlığın ikiləşməsi zamanı doğuş çox vaxt doğuş fəaliyyətinin diskoordinasiyası və zəifliyi, doğuşdan sonra gur qanaxmalar, loxiometra ilə ağırlaşır.
Dölün bir uşaqlıq boşluğunda inkişaf etdikdə digərində doğuşdan sonrakı dövrdə ayrılan desidual qişa əmələ gəlir. Əgər hər hansı bir səbəbdən hamiləlik süni yolla dayandırılarsa bu zaman qaşıma hər iki uşaqlıq boşluğunda aparılır. Hamiləlik rudimentar buynuzda baş verdikdə o, uşaqlıqdan kənar formada gedərək, buynuzun cırılması və qarın boşluğunda təhlükəli qanaxmalarla müşayiət olunur.
Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsinin diaqnostikası
Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun mərhələli diaqnostikasında anamnestik məlumatlar, ginekoloji (o cümlədən rektoabdominal) müayinə, vaginoskopiya (kolposkopiya), histeroskopiya, kiçik çanağın USM və ya MRT, böyrəklərin USM və KT, laparoskopiyanın nəticələrindən istifadə olunur.
Uşaqlıq və uşaqlıq yolunu tam ikiləşməsi vizual olaraq, ginekoloji baxış və vaginoskopiya zamanı müəyyən etmək mümkündür. Uşaqlıq yollarından birinin aplaziyası zamanı vaginal baxışda yalnız tam inkişaf etmiş uşaqlıq yolu müayinə edilir. Uşaqlığın ikiləşməsi və əlavə uşaqlıq yolunun aplaziyasında vaginoskopiya prosesində uşaqlıq yolunun lateral divarında qabarma aşkarlanır; rektoabdominal müayinədə bərk-elastik konsistensiyalı şişəbənzər hərəkətsiz törəmə şəklində hematometr və hematokolpos müəyyən edilir.
Fistula yolları olduqda rektoabdominal müayinə prosesində irinli ifrazatların artması qeyd olunur. Rudimentar buynuzlu pasiyentlərdə bir uşaqlıq yolu və bir uşaqlıq boynu aşkarlanır, lakin rektoabdominal müayinədə uşaqlığın yan tərəfində aybaşı zamanı böyüyən yumşaq ağrılı törəmə əllənir; eləcə də həmin tərəfdə hematosalpinks izlənilir.
Uşaqlığın ikiləşməsinin tipik formalarında kiçik çanağın USM hər iki boşluğun həcmini, hematokolpos və hematometranın ölçülərini təyin etməyə imkan verir. Diaqnostikanın vacib mərhələsi böyrəklərin vəziyyətinin qiymətləndirilməsi məqsədilə onların ultrasəs müayinəsinin tətbiqidir. Uşaqlığın ikiləşməsinin atipik formalarında kiçik çanağın MRT, histeroskopiya və laparoskopiyanın aparılmaı məqədəuyğundur.
Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsi çox zaman diaqnostik səhvlərə və bunun nəticəsində əsassız müdaxilələrə – appendektomiya, tubektomiya və ya uşaqlıq artımlarının xaric olunması, servikal kanal və uşaqlıq yolunun bujlanmasına gətirib çıxarır. Sidik-ifrazat sistemi və böyrək patologiyaları aşkarlandıqda uroloq və ya nefroloqun konsultasiyası tələb olunur.
Uşaqlıq və uşaqlıq yolunun ikiləşməsinin müalicəsi
Uşaqlığın tam ikiləşməsi və uşaqlıq yollarından birinin hissəvi aplaziyası zamanı aybaşı qanının axınının pozulduğu hallarda cərrahi taktika göstəriş sayılır. Bu zaman vaginal mərhələdə uşaqlıq yolunun divarları çərtilir, funksional və qapalı boşluqlar arasında əlaqə formalaşdırılır, hematokolpos kəsilir və drenə edilir, uşaqlıq yolunun sanasiyası aparılır. Laparoskopik mərhələdə uşaqlığın vəziyyəti dəqiqləşdirilir, hematometra və hematosalpinksin təmizlənməsi, qarın boşluğunun sanasiyası həyata keçirilir.
Himenin atreziyası zamanı yerli anesteziya altında qızlıq pərdəsi X-şəklində çərtilir, hematokolpos aradan qaldırılır. Əlavə qapalı buynuzun aşkarlanması cərrahi ginekologiyada histerektomiyaya – yumurtalıq və uşaqlıq borusu saxlanılmaqla rudimentar uşaqlığın çıxarılmasına göstəriş kimi qəbul edilir. Uşaqlıqdaxili arakəsmə zamanı metoroplastika yalnız reproduktiv funksiyanın pozulduu hallarda icra olunur. Hər iki uşaqlıq yolunun tam və hissəvi aplaziyası ilə uşaqlığın ikiləşməsinin rast gəlindiyi pasiyentlərdə kolpoeloqasiyanın və kolpopoezin müxtəlif üsullarından istifadə edilir.