Onurğanın inkişaf anomaliyaları

Onurğanın inkişaf anomaliyaları – fəqərələrin sayının və ya formasının dəyişiklikləri ilə müşayiət olunan anadangəlmə vəziyyətdir. Növündən və dəyişikliklərin ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq onurğanın inkişaf anomaliyaları simptomsuz gedə və ya xəstənin xarici görünüşünün dəyişilməsi və nevroloji simptomatika (hissiyyatın pozulması, parezlər, trofik pozulmalar) ilə müşayiət oluna bilər. Onurğanın istənilən inkişaf anomaliyası fəqərə sütununun statik davamlılığını azaldır və onurğanın qazanılmış xəstəliklərinin inkişaf ehtimalını artırır. Obyektiv müayinə, rentgenoqrafiya, KT və MRT-ə əsasən diaqnostika olunur. Sinir sisteminin zədələnməsinin ağırlıq dərəcəsini qiymətləndirmək məqsədilə nevroloji müayinə aparılır. Kompensator vəziyyətlərdə müalicə konservativdir; massaj, müalicəvi bədən tərbiyəsi və fizioterapiyadan ibarətdir. Dərin anomaliyalar, ağır fəsadların inkişafı təhlükəsi olduqda  cərrahi korreksiya göstərişdir.

• Patanatomiya
• Təsnifat
• Klippel-Feil sindromu
• Əlavə servikal (boyun) qabırğa sindromu
• Onurğanın anadangəlmə yırtıqları (Spina bifida)
• Lumbalizasiya və sakralizasiya
• Pazvari fəqərələr
• Onurğanın inkişaf anomaliyalarının müalicəsi

Patanatomiya

İnsanın onurğa sütunu boyun (7 fəqərə), döş (12 fəqərə), bel (5 fəqərə) oma (5 fəqərə) və büzdüm (1-3 fəqərə) hissədən ibarətdir. Fəqərələr arasında elastik fəqərəarası disk yerləşir və amortizasiya rolunu oynayır. Hər bir fəqərə bir neçə çıxıntıya malikdir və bu çıxıntılar vasitəsilə yuxarı və aşağı fəqərələrlə oynaq əmələ gətirərək birləşirlər. Hər bir fəqərənin mərkəzi hissəsində boşluq var, bu boşluq onurğa beyni qişası ilə örtülür. İnkişafdan qalma, formanın dəyişilməsi və başqa pozulmalar zamanı sadalanan strukturların normal münasibəti pozulur; bu isə sinir toxumasının sıxılmasına, diskin amortizasiyası funksiyasının pisləşməsinə və oynaqların həddən artıq yüklənməsinə gətirib çıxarır. bu pozulmalar patoloji simptomatikanın meydana çıxmasına və onurğanın başqa xəstəliklərinin inkişafına rəvac verir.

Onurğanın inkişaf anomaliyalarının təsnifatı

Onurğanın inkişaf anomaliyaları anatomik patologiya, həmçinin təzahürlərin ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq kifayət qədər rəngarəng patologiyalar qrupudur. Anatomik xüsusiyyətlərinə görə mütəxəssis-vertebroloqlar onurğa sütununun aşağıdakı inkişaf qüsurlarını ayırd edirlər:

• Fəqərələrin sayının dəyişilməsi: oksipitalizasiya (ənsə sümüyü və birinci boyun fəqərəsinin birləşməsi), sakralizasiya (oma sümüyü və V bel fəqərəsinin birləşməsi), lumbalizasiya (birinci oma fəqərəsinin oma sümüyündən ayrılması), bir neçə fəqərənin birləşməsi.
• Fəqərələrin formalarının dəyişilməsi: yarımfəqərələr və ya pazvari fəqərələr (fəqərələrin ön tərəfləri inkişafdan qaldıqda), spondiloliz (fəqərələrin arxa tərəfləri inkişafdan qaldıqda).
• Onurğanın ayrı-ayrı hissələrinin inkişafdan qalması: fəqərə qövsü ilə cisminin birləşməməsi.

Klippel-Feil sindromu

Qısa boyun sindromu və ya Kippel-Feil sindromu servikal (boyun)  fəqərələrinin birləşməsindən ibarətdir. Bəzən təkcə boyun fəqərələri deyil, həm də döş fəqərələri də öz aralarında birləşir. Onurğanın bu inkişaf anomaliyası boynun xeyli qısalması, saç sərhəddinin aşağı düşməsi, başı yana çevirərkən hərəkət məhdudiyyəti, “qürurlu baş enişi” (baş azacıq arxaya doğru əyilir) ilə təzahür edir. Bəzi klinik hallarda Kippel-Feil sindromlu pasientlərdə qulaqdan çiyinə qədər uzanan nəzərə çarpan dəri büküşü olur.

Qısa boyun sindromu simptomatika və onurğanın boyun şöbəsinin rentgenoqrafiyasına əsasn diaqnostika olunur; tez-tez onurğanın başqa inkişaf anomaliyaları (boyun fəqərəsi, Spina bifida), ürək-damar və sinir sistemi anomaliyaları ilə müşayiət olunur. Nevroloji simptomlar olmaya bilər. Bəzi klinik hallarda sinir kökcüklərinə təzyiq nəticəsində hissiyyatın pozulması, qollarda gücün azalması və ya parezlər mümkündür.

Əlavə servikal (boyun) qabırğa sindromu

Bir qayda olaraq, simptomsuz gedir; təsadüfən rentgenoloji müayinə zamanı aşkar olunur. Bu inkişaf anomaliyası üçün xarakterik simptomlar bəzən infeksiyalardan, travmalardan və ya bədənin həddən artıq soyumasından sonra meydana çıxır.

Pasientləri qollarda ağrılar, əzələ zəifliyi narahat edə bilər. Bu klinik əlamətlər damarların tonusunun düşməsi və dərinin qidalanmasının pozulması (tərləmə, soyuq, solğun, göyümtül dəri) ilə müşayiət olunur.

Onurğanın anadangəlmə yırtıqları (Spina bifida)

Onurğanın ən geniş yayılmış inkişaf anomaliyasıdır. Əksər hallarda V bel və ya I oma fəqərəsi qövsünün birləşməməsi ilə bağlı olur. Digər fəqərələrinin qövslərinin birləşməməsinə nadir hallarda rastlanır.

Qapalı Spina bifida daha çox rastlanır. Simptomsuz gedə və ya bel və oma nahiyəsində mülayim ağrılarla müşayiət oluna bilər. Sinir kökləri nahiyəsində çapıqvari dəyişikliklər əmələ gəldikdə sıxılmış sinirin innervasiya (təchiz) etdiyi nahiyədə hissiyyatın pozulması və parezlər meydana çıxır. Damar tonusu tənzimlənməsi və dərinin qidalanması pozulur, beləliklə, ödem və xora əmələ gəlir.

Açıq Spina bifida nadir hallarda rastlanır. Yenidoğulmuşlar bu patologiya ilə 1:1000-1500 nisbətində qarşılaşırlar. Patologiya digər inkişaf qüsurları (onurğa beynin displaziyası, onurğa beyni qişalarının və köklərinin inkişaf qüsurları) ilə müşayiət olunan onurğanın ağır inkişaf anomaliyaları kateqoriyasına aid edilir. Ağır hallarda təkcə fəqərə deyil, həm də onurğa beyni parçalanır. Onurğa beynin qişaları və maddəsi fəqərə qüsurundan xaricə çıxır.

Yenidoğulmuşun kürəyində, qüsur səviyyəsində dəri və əzələ ilə örtülməyən yırtığa bənzəyən çıxıntı olur. Yırtıq kisəsinin içərisində yalnız onurğa beynin qişaları (meninqosele) və ya onurğa beynin qişalar və beyin maddəsi (meninqomielosele) ola bilər. Onuğa beynin ağır dərəcəli yırtıqlarında hissiyyatın, trofikanın, hərəki və çanaq funksiyalarının pozulması meydana çıxır. Onurğanın parçalanmasının diaqnostikası onurğanın KT-i ilə həyata keçirilir. Yumşaq toxumaların (onurğa beyni, bağlar, fəqərəarası disklər və s.) vəziyyətini qiymətləndirmək məqsədilə MRT aparılır.

Lumbalizasiya və sakralizasiya

Omanın V bel fəqərəsi ilə birləşməsi və I oma fəqərəsinin oma sümüyündən ayrılması simptomsuz gedir. Sinir kökcükləri sıxıldıqda innervasiya nahiyələrində hissiyyat pozulur, parezlər və trofik pozulmalar inkişaf edir.

Pazvari fəqərələr

Onurğanın geniş yayılmış inkişaf anomaliyasıdır. Adi fəqərələrdən fərqli olaraq pazvari fəqərələr (yarımfəqərələr) yarımcisim və yarımqövsdən, tin çıxıntısından ibarətdir. Onurğanın bütün şöbələrində rastlana bilər. Skolizonun yaranma səbəblərindən biridir.

Onurğanın inkişaf anomaliyalarının müalicəsi

Anatomik nisbətin pozulması və onurğanın ikincili struktur zədələnməsi ilə əlaqəli zəif və ya mülayim kökcük sindromunda (kökcüklərin sıxılması nəticəsində hissiyyatın, hərəkətin və toxumaların qidalanmasının pozulması) konservativ müalicə aparılır. Konservativ müalicəyə tabe olmayan intensiv kökcük sindromu onurğanın cərrahi müalicəsinə göstərişdir. Əlavə servikal fəqərə olduqda həmin fəqərə kənarlaşdırılır (fəqərənin rezeksiyası), başqa patologiyalarda onurğanın cərrahi müalicəsi həyata keçirilir. Onurğa beynin yırtıqları yalnız cərrahi müalicə olunur.