Verdinq-Hoffman amiotrofiyası

Verdinq-Hoffman amiotrofiyası — doğuşdan və ya həyatın ilk 1-1,5 ilində yaranan bədxassəli spinal əzələ atrofiyasıdır. Xəstəlik inkişaf edən diffuz əzələ atrofiyası, tam iflicə qədər proqressivləşən süst parezlərlə xarakterizə olunur. Verdinq-Hoffman amiotrofiyası, bir qayda olaraq, sümük deformasiyaları və anadangəlmə inkişaf anomaliyaları ilə yanaşı gedir. Anamnez, nevroloji müayinə, elektrofizioloji və tomoqrafik müayinə, DNT analizi və əzələ toxumasının morfoloji quruluşunun öyrənilməsi patologiyanın diaqnostik əsasını təşkil edir. Müalicənin effketivliyi zəifdir və sinir və əzələ toxumasının trofikasının optimallaşdırılmasına yönəlir.

• Verdinq-Hoffman amiotrofiyasının səbəbləri
• Simptomları
• Diaqnostikası
• Verdinq-Hoffman amiotrofiyasının müalicəsi və proqnozu

Verdinq-Hoffman amiotrofiyası barədə ümumi məlumat

Verdinq-Hoffman amiotrofiyası bütün spinal əzələ atrofiyalarının (SƏA) ən ağır formasıdır. Onun yenidoğulmuşlar arasında rastgəlmə tezliyi 1: 6-10 000 nisbətindədir.  Hər 50 insandan biri xəstəliyin inkişafına səbəb olan gen defektinin daşıyıcısıdır. Lakin autosom-resessiv tip ötürülmə sayəsində patologiya həm atası, həm də anası həmin genetik aberasiyaya malik uşaqlarda meydana çıxır. Belə vəziyyətdə uşağın bu patologiya ilə doğulma ehtimalı 25% təşkil edir.

Verdinq-Hoffman amiotrofiyasının bir neçə forması var: anadangəlmə, aralıq (erkən yaşlı uşaqlar) və gecikmiş. Bir sıra mütəxəssislər sonuncu formanı sərbəst nozologiya – Kuqelberq-Velander amiotrofiyası kimi ayırır. Etiotrop və patogenetik müalicənin olmaması, erkən letal sonlanma səbəbindən Verdinq-Hoffman xəstəliyi olan pasientlərin aparılması müasir pediatriya və nevrologiyanın önündə dayanan çətin tapşırıqlardandır.

Verdinq-Hoffman amiotrofiyasının səbəbləri

Verdinq-Hoffman amiotrofiyası — genetik aparatda 5-ci xromosomun 5q13 lokusu səviyyəsində qırılma ilə kodlaşdırılan irsi patologiyadır. Mutasiya baş verən gen survival motor neuron gene (SMN) adlandırılır və motoneyronlara cavabdehdir. Verdinq-Hoffman amiotrofiyası  ilə xəstə olan pasientlərin 95%-ində bu genin telomer kopiyasının delesiyası qeyd olunur. SƏA-nın ağırlığı delesiya hissəsinin uzunluğu və yanaşı olaraq H4F5, NAIP, GTF2H2 genlərində dəyişikliklərin (rekombinasiya) olması ilə korrelyasiya olunur.

SMN-geninin aberasiyası nəticəsində onurğa beynin ön buynuzlarında yerləşən  motoneyronlar inkişafdan qalır; qeyri-kafi əzələ innervasiyası inkişaf edir. Beləliklə, həmin əzələrin əzələ gücünün itirilməsi və aktiv hərəkət aktını icra etmək qabiliyyətindən məhrum olmasına gətirib çıxaran atrofiya meydana çıxır. Əsas təhlükəni döş qəfəsi əzələlərinin zəifliyi törədir. Bu əzələlər olmadan tənəffüs funksiyasını təmin edən hərəkətlər mümkünsüzdür. Bununla bərabər, sensor sfera xəstəliyin bütün gedişi boyunca intakt qalır.

Verdinq-Hoffman amiotrofiyasının simptomları

Anadangəlmə forma (SƏA I) uşağın 6 ayına qədər klinik olaraq təzahür edir. Bəntdaxili dövrdə dölün süst hərəkətləri ilə özünü göstərə bilər. Əzələ hipotoniyası, adətən, həyatın ilk günləri qeyd olunur və dərin reflekslərin sönməsi ilə müşayiət olunur. Uşaqlar zəif qışqırır, pis əmir, başlarını saxlaya bilmirlər. Ayrı-ayrı hallarda (xəstəliyin simptomlarının gec debütündə) uşaq başını saxlamağı öyrənir və hətta otura bilir; lakin xəstəliyin inkişafı fonunda bu bacarıqlarını sürətlə itirir. Erkən bulbar pozulmalar, udma refleksinin zəifləməsi, dilin fassikulyar səyriməsi xarakterikdir.

Verdinq-Hoffman amiotrofiyasının bu forması oliqofreniya və sümük-əzələ aparatının formalaşmasının pozulması (döş qəfəsinin deformasiyası (çəkməçi döş qəfəsi və toyuq döş qəfəsi), onurğanın əyilməsi (skolioz), oynaq kontrakturaları) ilə yanaşı gedir. Bir çox pasientlərdə hemangioma, hidrosefaliya, əyripəncəlik, bud-çanaq oynaqlarının displaziyası, kriptorxizm və s. kimi anadangəlmə anomaliyalar da meydana çıxır.

SƏA I-in gedişi daha bədxassəlidir; sürətlə inkişaf edən hərəkətsizlik və tənəffüs əzələlərinin parezi ilə özünü göstərir. Sonuncu letal sonlanmanın əsas səbəbi olan tənəffüs çatışmazlığının inkişafına və proqressivləşməsinə gətirib çıxarır. Udma aktının pozulması nəticəsində qida tənəffüs yollarına düşə və aspirasion pnevmoniya inkişaf edə bilə. Bu isə spinal amiotrofiyanın ölüm təhlükəli fəsadlaşması ola bilər.

Erkən uşaqlıq forması (SƏA II) uşağın 6 ayından sonra meydana çıxır. Bu dövrdə uşaqlar kafi fiziki və sinir-psixi inkişafa malik olurlar. Yaşla əlaqəli normal göstəricilərə uyğun olaraq onlar başlarını saxlayır, fırladır, otura və dura bilirlər. Lakin əksər klinik hallarda uşaqlar gəzməyi öyrənməyə çatdıra bilmirlər. Verdinq-Hoffman amiotrofiyasının bu forması, adətən, keçirilmiş qida intoksikasiyaları və ya başqa kəskin infeksion xəstəliklərdən sonra büruzə verir.

Başlanğıc dövrdə periferik parezlər aşağı ətraflarda meydana çıxır. Sonra onlar kifayət qədər sürətlə yuxarı ətrafların və gövdənin əzələlərinə yayılır. Diffuz əzələ hipotoniyası inkişaf edir, dərin reflekslər sönür. Vətərlərin kontrakturası, barmaqların tremoru, dil əzələlərinin qeyri-iradi yığılması (fassikulyasiya) müşahidə olunur. Gecikmiş mərhələlərdə tənəffüs çatışmazlığınadək proqressivləşən bulbar simptomlar prosesə qoşulur. Xəstəliyin gedişi anadangəlmə Verdinq-Hoffman amiotrofiyası ilə müqayisədə daha ləngdir. Pasientlər 15 yaşına qədər yaşaya bilirlər.

Kuqelberq-Velander amiotrofiyası (SƏA III) – uşaqların xoşxassəli spinal amiotrofiyasıdır. 2 yaşdan sonra, ayrı-ayrı klinik hallarda isə 15-30 yaşlarda təzahür edir. Psixi inkişafın ləngiməsi baş vermir; pasientlər uzun müddət sərbəst hərəkət etmə qabiliyyətinə malik olurlar. Onlardan bəziləri özünə qulluq qabiliyyətini itirmədən qocalığa qədər yaşaya bilirlər.

Verdinq-Hoffman amiotrofiyasının diaqnostikası

Diaqnostik baxımdan nevroloq üçün xəstəliyin ilk simptomlarının meydana çıxdığı yaş və onların inkişaf dinamikası, pasientin nevroloji statusu (ilk növbədə həssaslığın tamamilə saxlanması fonunda periferik tipli hərəkət pozulmaları), yanaşı anadangəlmə anomaliyaların və sümük deformasiyalarının mövcudluğu mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Anadangəlmə Verdinq-Hoffman amiotrofiyası neonatoloq tərəfindən diaqnostika oluna bilər. Differensial diaqnoz miopatiyalar, Dyuşenin proqressivləşən əzələ distrofiyası, yan amiotrofik skleroz, sirinqomieliya, poliomielit, süst uşaq sindromu, uşaq serebral iflici, mübadilə xəstəlikləri ilə aparılmalıdır.

Diaqnozu təsdiqləmək məqsədilə elektroneyromioqrafiya – sinir-əzələ aparatının müayinəsi həyata keçirilir. Bu metod sayəsində birinci tip əzələ zədələnməsini inkar edən və motoneyron patologiyasını göstərən xarakterik dəyişikliklər aşkar olunur. Qanın biokimyəvi analizində proqressivləşən əzələ distrofiyaları üçün xarakterik olan kreatin fosfokinazanın yüksəlməsi qeyd olunmur. Onurğanın KT və MRT-i nadir hallarda onurğa beynin ön buynuzlarında atrofik dəyişikliklər aşkarlayır; lakin başqa patologiyaları (hematomieliya, mielit, onurğa beynin kistaları və şişləri) inkar etməyə imkan verir.

Yekun “Verdinq-Hoffman amiotrofiyası” diaqnozu əzələ biopsiyasının və genetik müayinələrin nəticələrindən sonra qoyulur. Əzələ bioptatının morfoloji araşdırılması ayrı-ayrı hipertrofiyalaşmış miobifrillər və inkişaf etmiş birləşdirici toxuma hissəciklərinə malik dəyişilməmiş əzələ toxuması və atrofiyalaşmış miofibril sahələri ilə növbələşən patoqnomonik əzələ liflərinin atrofiya ocaqlarını aşkarlayır. Genetiklər tərəfindən həyata keçirilən DNT analizi düz və dolayı diaqnostikadan ibarətdir. Düz metodun köməyilə gen aberasiyasının heteroziqot daşıyıcılığı aşkar oluna bilər. Bu isə xəstələrin bacı və qardaşlarının, ailəli cütlüklərin, planlaşdırılmış hamiləliyin genetik konsultasiyasında mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bununla bərabər, SƏA lokusunun gen sayının miqdarının analizi də diaqnostikada mühüm rol oynayır.

DNT-nin doğuşa qədər analizi Verdinq-Hoffman amiotrofiyası olan uşaqların doğulma ehtimalını azaltmağa imkan verir. Lakin dölün DNT materialını əldə etmək üçün prenatal diaqnostikanın invaziv metodlarından (amniosentez, xorionun biopsiyası, kordosentez) istifadə olunur. Verdinq-Hoffman amiotrofiyasının bətndaxili dövrdə aşkarlanması hamiləliyin süni yolla dayandırılmasına göstərişdir.

Verdinq-Hoffman amiotrofiyasının müalicəsi və proqnozu

Etiopatogenetik terapiya hazırlanmayıb. Hazırda Verdinq-Hoffman amiotrofiyası simptomların proqressivləşməsinin yavaşlaması məqsədilə periferik sinir sistemi və əzələ toxumasının metabolizminin yaxşılaşdırılması yolu ilə müalicə olunur. Müalicə zamanı müxtəlif farmakoloji qruplara (neyrometabolitlər (donuzun baş beyninin hidrolizatından hazırlanmış preparatlar, B qrupu vitaminləri, qamma-aminoyağ turşuları, pirasetam), sinir-əzələ nəqlini (qalantamin, sanqvinarin, neostiqmin, ipidakrin), miofibrillərin trofikasını (qlutamin turşusu, koenzim Q10, L-karnitin, metionin), qan dövranını (nikotin turşusu, skopolamin) yaxşılaşdıran) məxsus preparatların kombinasiyası tətbiq olunur. Müalicəvi bədən tərbiyəsi və yumşaq massaj tövsiyə olunur.

Texnikanın müasir inkişafı avtomatlaşdırılmış əlil arabalarının və ağciyərlərin süni ventilyasiya (ASV) portativ aparatlarının tətbiqi sayəsində pasientlərin və onların qohumlarının həyatını bir qədər yüngülləşdirməyə imkan verir. Pasientlərin hərəkət qabiliyyətinin yaxşılaşdırılmasına müxtəlif ortopedik korreksiya metodları kömək edir. Lakin SƏA-nın müalicəsində əsas perspektiv genetikanın inkişafı və gen mühəndisliyi metodları vasitəsilə genetik aberasiyaların korreksiya imkanlarının axtarışları ilə bağlıdır.

Anadangəlmə Verdinq-Hoffman amiotrofiyası proqnozu həddən artıq pisdir. Patologiyanın uşağın həyatının ilk günlərində təzahür etməsi onun, bir qayda olaraq, 6 ayınadək ölümü ilə nəticələnir. Klinika 3 ayından sonra başladıqda letal sonlanma orta hesabla 2 yaşda, bəzən 7-8 yaşda baş verir. Erkən uşaqlıq dövrü forması proqressivləşmənin xeyli ləng getməsi ilə xarakterizə olunur; uşaqlar 14-15 yaşlarında ölürlər.